δοσιμετρία

Ποσοτικός προσδιορισμός φυσικών μεγεθών με τη μέτρηση των αποτελεσμάτων που προκαλούν τα μεγέθη αυτά. Παλαιότερα η χρήση του όρου δ. ισοδυναμούσε με τον προσδιορισμό των δόσεων. Έτσι γινόταν λόγος για δ. στην περίπτωση του προσδιορισμού της συγκέντρωσης ενός διαλύματος με τη μέτρηση της πυκνότητάς του καθώς και σε άλλες ανάλογες περιπτώσεις. Σήμερα ο όρος χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά για να υποδειχθούν οι μέθοδοι με τις οποίες μετράται η ένταση και κυρίως οι επιδράσεις της ακτινοβολίας στους βιολογικούς ιστούς. Η δ. των ιονιζουσών ακτινοβολιών έχει σημειώσει ταχεία εξέλιξη. Αφού κατέστη αναγκαία με την ανάπτυξη της ακτινοθεραπείας για να προσδιορίζεται η ποσότητα των ακτίνων X στις οποίες εκτίθενται ασθενείς, επεκτάθηκε ταχύτατα και στον προσδιορισμό της έντασης δεσμών ακτίνων γάμμα, που χρησιμοποιούνται στη ραδιοθεραπεία και σήμερα μετρώνται σε διεθνή ρέντγκεν (r). Για τη μέτρηση των ακτινοβολιών αυτών χρησιμοποιούνται δοσίμετρα που αποτελούνται βασικά από έναν θάλαμο ιονισμού ή από έναν μετρητή Γκάιγκερ, ο οποίος συνδέεται με ένα κατάλληλο ηλεκτρομετρικό όργανο. Το όργανο αυτό παρέχει ανάγνωση απευθείας σε ρέντγκεν. Με τα δοσίμετρα αυτού του τύπου ελέγχεται η βαθμονόμηση των ακτινογραφικών μηχανημάτων και ο έλεγχος της ποσότητας της ακτινοβολίας που μεταδίδεται στους ασθενείς. Επειδή προκύπτουν βιολογικά φαινόμενα, είναι απαραίτητη η γνώση της δόσης που απορροφήθηκε, η οποία μετράται σε rab. Η διάδοση της χρήσης των ραδιενεργών ουσιών κατέστησε αναγκαία την ευρεία χρήση δοσιμέτρων, ακόμα και φορητών, για τη συνεχή παρακολούθηση της συνολικής ποσότητας ιονιζουσών ακτινοβολιών (Χ, β, γάμμα, νετρόνια κλπ.) που προσβάλλουν τον οργανισμό. Η παρακολούθηση γίνεται με τον έλεγχο του χρώματος των δοσιμέτρων, όταν αυτά εκτίθενται στις ακτινοβολίες. Από τα συνηθέστερα είναι τα φορητά δοσίμετρα με θάλαμο ιονισμού (με σχήμα ρολογιού χειρός, στυλογράφου κλπ.). Δοσίμετρα αποτελούν και τα μικρά κομμάτια ειδικού φωτογραφικού φιλμ, που φέρουν πάνω τους όλοι οι εργαζόμενοι σε πυρηνικές εγκαταστάσεις και τα οποία αμαυρώνονται από την επίδραση των ιονιζουσών ακτινοβολιών. Για τη μέτρηση των βιολογικών αποτελεσμάτων που προέρχονται από τις ακτινοβολίες χρησιμοποιούνται βιολογικά δοσίμετρα. Έτσι, για παράδειγμα, αν συγκρίνουμε τη θνησιμότητα που προκάλεσε σε οργανισμούς ορισμένου είδους μια ακτινοβολία άγνωστης έντασης με τη θνησιμότητα από μια πηγή γνωστής έντασης, μπορούμε να υπολογίσουμε την ένταση της ακτινοβολίας που εκπέμπεται από την πρώτη πηγή. Δύο τύποι φορητών δοσιμέτρων χρησιμοποιούμενοι από το προσωπικό που εκτίθεται σε ιονίζουσες ακτινοβολίες. Άνω, εξωτερική όψη και τομή δοσιμέτρου με μορφή στυλογράφου. Μεταξύ του κεντρικού και του εξωτερικού ηλεκτροδίου δημιουργείται μία διαφορά ηλεκτροστατικής τάσης, ώστε το δοσίμετρο να αποτελεί έναν πυκνωτή. H δίοδος των ιονιζουσών ακτινοβολιών προκαλεί την αργή εκκένωση του πυκνωτή και από τη μέτρηση της τάσης πριν και μετά την έκθεση στην ακτινοβολία μπορούμε να συμπεράνουμε την ποσότητα της ακτινοβολίας η οποία προσέβαλε το δοσίμετρο. Κάτω, δοσίμετρο φωτογραφικού φιλμ· αποτελείται από ένα μικρό πλαίσιο, μέσα στο οποίο εισάγεται ένα τμήμα μη προσβεβλημένου φιλμ. H ακτινοβολία για να φτάσει στο φιλμ περνά μέσα από μία πλάκα-φίλτρο, η οποία φέρει τέσσερα ανοίγματα. Το ένα από τα ανοίγματα δεν έχει προστασία έναντι των ιονιζουσών ακτινοβολιών και η αμαύρωση του φιλμ στη θέση που αντιστοιχεί σε αυτό το άνοιγμα δίνει το μέτρο της ακτινοβολίας που απορροφήθηκε συνολικά. Τα τρία άλλα ανοίγματα είναι φραγμένα με πλάκες από χαλκό, κάδμιο και μόλυβδο (ή από άλλα κατάλληλα διαλεγμένα μέταλλα), οι οποίες αφήνουν να περάσουν μόνο προκαθορισμένες ακτινοβολίες και όχι άλλες. Μετρώντας την ένταση των αμαυρώσεων που αντιστοιχούν στα διάφορα ανοίγματα, μπορούμε να συμπεράνουμε τη σύνθεση της ακτινοβολίας που απορροφήθηκε. Τα δοσίμετρα με φιλμ μπορεί να είναι καρφιτσωμένα στο στήθος ή στο χέρι σαν ρολόγια και αναγράφουν τα στοιχεία ταυτότητας του προσώπου που τα φέρει. H χρήση δοσιμέτρων για τον έλεγχο της ποσότητας ακτινοβολίας, είναι απαραίτητη για τους εργαζομένους σε πυρηνικά εργοστάσια· στη φωτογραφία, εργαζόμενοι στο εργοστάσιο Τσέρνομπιλ της Ουκρανίας (φωτ. ΑΠΕ).

* * *

καθορισμός και μέτρηση τών δόσεων ακτινοβολίας σε ακτινοβολούμενο άτομο ή μέλος τού σώματός του.